In dit stuk zullen we proberen de herkomst te vinden van de naam "Broc(k)" en gaan we op zoek naar waar deze familie "Broc(k)" vandaan zou kunnen komen.

1. DE NAAM BROC(K). 

De oorsprong van de familienaam Brock is moeilijk te achterhalen, maar we vinden wel een aannemelijke hypothese. De naam Brock komt in allerlei variaties voor, waarvan ik de meest verwante hier opsom: Broc, Brock, Brok, Brocks, Broks, Brocx, Brokx, Brokxks, Brox, Brocken, Brocke, Brokken, Brokke, den Brok, de Brok, van den Brock, Brocq, von Brock, Debrock, del Broc, del Brok, le Broc, du Broc, enz.

Behalve in Nedeland komt de naam ook veel voor in België, Denemarken, Duitsland, Engeland, Frankrijk, Zwitserland en de Verenigde Staten.

Een mogelijkheid zou zijn, dat de naam Brock van de vóórnaam Brock komt, zoals bij Brock-s-zoon of Brock-s-dochter. Dan zou de achternaam een patroniem zijn.  Vroeger zal er zeker een voornaam Brock, Bruco, Bruchardus, of Brokandus hebben bestaan. Bas den Brok (1) gaat op zijn website hier op in en haalt o.a. het boek "De Nederlansdse geslachtsnamen. In oorsprong, geschiedenis en betekenis." (2) aan: "... Zoo ook Serbrock, van den mansvóórnaam Brokke afgeleid, die oudtijds zekerlik in de Nederlanden in gebruik geweest is, ofschoon hy my nooit voorkwam. Maar behalven uit den geslachtsnaam Serbrock blijkt my overtuigend dat een mansvóórnaam Brokke of Brok eertijds moet bestaan hebben, uit de geslachtsnamen Brockema en Broksma, Brox en Broks, zoo mede uit de plaatsnamen Broxeele (dat is Brok’s zele, Broks zaal of halle), een dorp in Fransch-Vlaanderen, en Brockum (Brokke-heim), een dorp by Lemförde in Hanover. "

Hoewel er in Nederland niet echt duidelijke aanwijzingen zijn, dat de voornaam Brock voorkomt, is dat in het Engelse taalgebied wel. De oorspronkelijk letterlijke betekenis is "das'. De naam wordt vooral aan jongens gegeven, bv. Brock Peters (filmacteur), Brock Miron ( een Canadees schaatser).

Volgens Bas den Brok (1) is het argument dat het in oorsprong een voornaam zou kunnen zijn niet steekhoudend. Deze mogelijkheid kunnen we wegstrepen.

Ook  wijst hij er op dat in Brabant de achternaam Brocks, Brokx, Brox pas in de 18e en 19e eeuw is ontstaan en dat de achternaam Broc, Brock of Brocken al in de 14e eeuw voorkwam.

De varianten Brocken, Brokken, Brocke, enz. zijn genetief vormen van Brock, zwak met -en en sterk met -s. Ze zijn van latere datum. We zoeken dus naar de naam "Broc(k)".

Op de mogelijkheid dat Brock van een vorm van "broek" afgeleid zou zijn gaat Bas den Brok (1) ook in. Het gaat hier dan om "broek" in de betekenis van "laag liggend drassig weideland". Hij haalt daarbij de Nederlandse Familienamen Databank van het Meerteninstituut aan, dat die herkomst zonder argumentatie voor mogelijk houdt. Vroeger werd "broek" altijd als "broec" geschreven en kwam als zodanig ook veel voor, ook als achtervoegsel, zoals van Elsbroec, van Noortbroec, enz.

Achternamen met "van", "van de" of "van den" komen veel voor, maar niet bij Brock. Pas eind 17e eeuw wordt het wel soms gebruikt, zoals bij mijn familie "den Brok". In Brabant werd toen vaak "den" toegevoegd zonder de voornaam te gebruiken, zoals den Brok, den Dromer of de Snoeck.

Bas haalt ook nog andere adres- of plaatsnamen aan, zoals Aleijdis, dochter van Walterus Brocken van Haseldonc;  Aleijdis dochter van wijlen Woltherus Broc van Ghesel;  Joannes Broc van Bavel,  Joannes Broc van Crumfort (3).

Zou Brock dan van een plaatsnaam Broc(k) komen? Als adresverwijzing zou in Nederland er "van" of "van de" bij gezet zijn, zoals Jan van Uden, Willem van Gemert, enz. Bij de naam Brock zien we dat nergens.

In de Verenigde Staten zijn enkele plaatsjes Brock: een gehucht in de staat Nebraska en een plaats in Texas ten westen van Dallas. In Alaska is een eiland Brock. De naamgeving hiervan is betrekkelijk jong en heeft dus niets te maken met de oorsprong van onze familie.

In Europa vinden we dan een plaats Brok in Oost-Polen met zo'n 2000 inwoners en in Zwitserland ligt Broc, een plaats in het kanton Fribourg, dat bijna 3000 inwoners heeft. Dit Broc wordt in 1115 voor het eerst vernoemd als Broc en Broch. Voorheen was het bekend als Bruch. Bij beide plaatsen is ook geen verband te vinden met onze familie. Dan is er in Engeland nog een plaats Brock ten noorden van Manchester met in de buurt een riviertje Brock.

De database suggereert zonder dit verder hard te maken, dat de naam broc van Angelsaksische (Germaanse) oorsprong is van voor de zevende eeuw.

Het is goed mogelijk, dat een enkele Engelse familie de naam ontleent aan het geen hier naar voren is gebracht. 

   1. Wohnstättennamen zu mittelniederdeutsch brook "Bruch, eine tief liegende, von Wasser durch-

       Brochene, mit Gehölz bestandene Ebene".

   2. Herkunftsnamen zu den mehrfach in Nordwestdeutschland vorkommenden Ortsnamen

       Broch, Brock.

Het is dus goed mogelijk dat de Duitse families Brock hun naam ontlenen aan een plaats, berg (Brocken) of een plek. Al deze namen lijken evenwel niets uit te staan te hebben met de Nederlandse familie Brock. Een mogelijkheid blijft dat de oorsprong dan gezocht moet worden in een heel vroege afleiding van een plaatsnaam ergens anders.

2. FAMILIES BROC(K).

We zullen nu eerst enkele oude families onderzoeken.

In Oost-Friesland (Duitsland) leefde in de veertiende eeuw een machtige familie Tom Brok (Broke, ten Brok ). Ze kwamen oorspronkelijk uit Norderland en kregen de heerschappij over Broekmerland.

De Franse familie du Broc is afkomstig uit Brabant en zal wellicht voortkomen uit dezelfde familie Brock, die wij als uitgangspunt nemen. Maar een verband is nog niet gevonden.

In Nederland vinden we onze  familie Brock. Deze familie Brock en die met aanverwante naamvormen is over heel Nederland verspreid, maar de grootste concentraties vinden we in Noord-Brabant. Zo vinden we bijvoorbeeld van de vorm "den Brok" in 2007 zo'n 708 namen over heel Nederland, met de meeste weer in het midden en oosten van Noord-Brabant ( 8). Zo komt mijn familie "den Brok" uit Berghem ( 9) en daarvoor uit het gebied Oisterwijk, Haren ( 10) en Helvoirt. Bijna alle families met naamvormen van Brock zijn op een of andere manier familie van elkaar (1) en stammen van dezelfde stamvader Wouter Broc af (11).

Zo is er in de buurt van de plaats Delden in Overijssel ook een familie Brok te vinden. De stamvader is hier Johannes Brok, geboren rond 1630 en gehuwd met Maria ten Steven. Misschien stamt deze familie ook af van onze familie Brock, maar daar is nog geen bewijs voor gevonden. Het is ook goed mogelijk dat deze familie zijn naam ontleent aan een klein gehucht "Brok", dat ongeveer op de scheiding van de gemeente Borne, ambt delden en Wierden ligt.  (16).

Ook zijn er in de zeventiende eeuw families "de Brock" te vinden, o.a. in Leiden. Deze komen, zoals Robert Brock (Broock, Brocque) uit Frankrijk (Artois). Robert was wolkammer en is i.v.m. de hervorming wellicht uitgeweken naar de Nederlanden.

Uit een oud document (voor zover we weten het oudste) uit 1307 blijkt dat er in Brabant in de buurt van Oisterwijk "erven Brocken" zijn. Ook is er een document uit 1343, waarin bij verkoop van een erfpacht als zekerheid wordt vermeld "de hoeve van Johannes Broc in Ghesel" (12). Dit is de hoeve van Jan Wouterszn, de zoon van  Wouter (Woltherus) Broc  (Wouter de Gheselle), van wie de hoeve oorspronkelijk was. De naam Ghesel (le) is een buurtschap ten zuidwesten van Helvoirt. De naam is een samenstelling van geest-, zandgrond en sele voor zaal, hoeve (bos of hout).  

In dit verband is het misschien opmerkelijk, dat in Gesel bij Helvoirt, waar de oude molen heeft gestaan, ten noorden hiervan een klein natuurlijk en agrarisch gebied ligt, dat nog steeds de "Brokkenbroek" heet. Het zal de plaats zijn waar de hoeve en het land van Wouter Broc heeft gelegen.

Wouter Broc, de stamvader van alle Brokken, zal rond 1245 te Gesel (bij Helvoirt) geboren zijn.  Bijna zeker had hij vijf kinderen, omdat zijn erfenis ook in vijf stukken was verdeeld. Hij was eerst getrouwd met Heilwigis NN. Zijn kinderen van haar waren:  1. Johannes de Ghesele, geboren ca. 1268, overleden voor 1312 en  gehuwd met Bessela NN.. 2. Helewigis, gehuwd met N. van Amme, geboren ca. 1270. Wouter was voor de tweede keer gehuwd met Wedehout NN. en kreeg met haar: 3. Jan Woutersz, geboren ca. 1273 en overleden voor 1343.   Jan trouwde  met een onbekende vrouw met wie hij vier kinderen kreeg: Hendrik, Wouter, Jan Leonius en Heiwich. Later trouwde hij met Heilwich van Erpe en kreeg Mechteld en Engelberna. 4. Aleijdis, geboren ca. 1275 en 5. Engelberna, geboren ca. 1278, gehuwd met N. Rosekens.

Onze stamvader had dus een hoeve in Ghesel (Gijzel) bij Helvoirt. De vraag is nu: Waar ligt de oorsprong van de familie?

Ranulf was gehuwd met Damietta de Gorram. Ze bezat grond in Frobury (Hampshire), Chetton, Eudon en Berwick (Shropshire). Naast dit land bezat Ranulf dus ook nog land in Angmering in Sussex en in Peppertharrow.

Ook was hij getuige in 1070 bij een akte van Willem de Veroveraar. Zijn broer Walter wordt in de "Regesta Regum Anglo-Normannorum" (een tussen 1066 en 1087 in het Latijn geschreven verzameling akten van de Engelse koning Willem de Veroveraar) vermeld als vazal van de graaf van Bayeux. Hugo, Walter en Roger de Broc bezaten land van Odo, bisschop van Bayeux en halfbroer van Willem de Veroveraar. Ze gaven de kerk van Neon met de tiende aan de abdij van St. Vigor in Cericy met de goedkeuring van Odo. Later voegden ze nog meer tienden toe. Dit charter werd bevestigd door koning Willem I en goedgekeurd door Ranulf Viscount of Bayeux.

Walter de Broc gaf land in de vallei van Brotone aan de abdij van Bec in ca.1070 toen de nieuwe kerk nieuw werd gebouwd . In 1079 gaven Hugo en Walter de Broc, broers, de kerk van Criquebeouf-la-Campagne aan de abdij van St. Mary en St. Peter in Gemmetico (Jumiêges) en Hugo gaf hen verder de kerk van Topstella. Getuigen waren Walter, zoon van Walter en Radulf de Broc (14). Walter en zijn broer Hugo worden in een oorkonde genoemd door Ralf die land schonk aan de abdij van Juimêges in 1092. Het is duidelijk dat ergens in de buurt hun hoofdverblijfplaats was. Walter de Broc was in 1092 met anderen getuige bij een oorkonde door Ralf FitzAnsred en zijn vrouw Giberga aan St. Mary Gemmetici. Rond 1107 schonk Walter de Broc grond aan de nieuwe abdij van Montbourg in Normandië, die Richard de Rivers had opgericht .

In Frankrijk in Normandië in het gebied Main-et-Loire tussen Le Mans en Tours ligt het dorpje Broc. Het gebied was al in de Steentijd bewoond. De verwoeste hunebedden en de aanwezigheid van de grot van Moulin getuigen ervan. Ten oosten van het dorp was een Romeinse weg, die verdwenen is. Ook zijn er Merovingische graven gevonden.

Hoewel in beide plaatsjes oude families Brock te vinden zijn, lijken die daar toch niet hun oorsprong te hebben.